برنامه درسی ملی چیست؟

برنامه درسی ملی چیست؟

مقدمه:

آنچه از مفهوم کلان واژه برنامه ریزی قابل برداشت است طرح و راهکار یا کارنمای حصول اهدافی از پیش تعیین شده  است و پرواضح است که برای تحقق هر هدفی باید برنامه ریزی داشت.برنامه ریزی چهارچوبی است که دستیابی به خواسته هارا در ظرف زمان و مکان و شرایط و امکانات پیش بینی و مهیا می کند . برنامه ریزی درسی برای تحقق اهداف آموزش و پرورش و تدوین محتوای آموزشی دروس و نحوه ارائه و تدریس و ارزشیابی از میزان یادگیری فراگیران انجام می پذیرد. واژه ملی توجه به سطح کلان برنامه ریزی و برنامه های استراتژیک یک ملت و کشور ویا فرهنگ دارد . از آنجا که اولین گام در هرنوع برنامه ریزی تعیین اهداف مورد نظر است و تدوین و تعیین اهداف با نیاز سنجی اجتماعی و جامعه شناسی و فردی و روانشناسی و براساس فلسفه تعلیم وتربیت و ارزشها و هنجارهای یک ملت صورت می گیرد. اندیشمندان جامعه اسلامی ایران سالهاست بدنبال تهیه منشوری فلسفی برای توجیه بایدها و نبایدها و چرایی های امر خطیر تعلیم و تربیت هستند. اما همواره با دو چالش اساسی روبرو بودند.

 اول اینکه به هنگام بررسی الگوهای موفق تعلیم وتربیت در کشورهای جهان و نسخه برداری  از آنها نه تنها امکان اجرای یک نسخه واحد در سراسر کشور به جهت مسائل فرهنگی و یا کمبود امکانات و عدم تطابق شرایط دیگر را نداشتیم بلکه با شکست روبرو شده ایم و به نتایج مشابه کشورهای صاحب آن سبک نرسیدیم. و این آزمایش وخطا سالهاست که در کشورما انجام می پذیرد و با وجود این توجیه که این بار الگوی بهتری یافته ایم چند سالی بودجه تعلیم و تربیت کشور را صرف طرح جدیدی نمودیم و پس از مدتی با عدم توفیق اظهارندامت از نتایج ارزیابی طرح فوق طرح دیگری را جایگزین می کنیم و این چرخ تسلسل همچنان بدون نتیجه ادامه می یابد و اکثراً با تغییر مدیران ارشد و یا سیاست های کلان جامعه تغییرات انجام می پذیرد و برنامه ها حتی در صورت اثربخشی محدود از سوی مدیران بعدی دنبال نمی شوند. انگارکه برنامه ها بیش از کلان واستراتژیک بودن فردی هستند و با رفتن افراد دیگرکارایی ندارند !

چالش دوم اینکه بدون هیچ شکی ما مردم ایران آموزه های دینی خویش یعنی  دین مبین اسلام را کامل ترین دستورالعمل فلاحت و رستگاری انسان می شناسیم و جملگی در انتظار تحقق وعده الهی مبنی بر گسترش عدالت اجتماعی و حکومت جهانی خلیفه الهی و رهایی بخش جهانیان هستیم . پس باید بتوانیم بر اساس باورهای عقیدتی خویش برای تعلیم و تربیت نسل آینده از اصول تفکری مکتب خویش فلسفه و چهار چوبی مطمئن طراحی و به دنیا معرفی کنیم.باور اینکه ما می توانیم خالق تفکرات ارزشمند و کارای ملی و جهانی باشیم هنوز برای برخی از اندیشمندان ما دشوار است و حرکت بسوی خودکفایی فکری را کند نموده است.

به هر تقدیر بررسی وضعیت کمی و کیفی آموزش و پرورش کشورما ومقایسه ان با بسیاری از کشورهای دیگرمسئولین ومتولیان را قانع کرد که از بعد کمی وکیفی فاصله زیادی با بسیاری از ممالک داریم و برای جبران این فاصله مطالعات مختلفی در خصوص چرایی و چگونگی افت تحصیلی در کشور شروع شد که به تبع آن برخی کتابهای نوین تدوین شد و شیوه ها ی تدریس و ارزشیابی از آموخته های دانش آموزان تغییر کرد. دراین بررسی ها و بررسی از تجارب کشورهای موفق خلاء وجود یک طرح جامع درسی بر اساس فلسفه اسلامی دغدغه همه متولیان امر بود و بدنبال تحول بنیادین در آموزش وپرورش کشور بودند.

بالاخره تدوین برنامه درسی ملی ایران از سال ۱۳۷۹ در پی تجربیات موفق برخی از کشورها در سازمان پژوهش وبرنامه ریزی آموزشی آغاز شد.صاحب نظران با توجه به وضعیت موجود به این ضرورت رسیدند که ایران نیز مانند بسیاری از کشورها به این درس ملی نیاز دارد و دریافتند که فرایند تولید برنامه درسی از آغاز تا پایان باید تابع یک نقشه کلان و جامع تری بنام درس ملی باشد.اما چگونه ؟

در دوره ای تقریباً هفت ساله متولیان آموزش وپرورش کشور با تشکیل همایش ها و بحث های فراوان و دعوت از صاحب نظران و اساتید دانشگاهی و مقایسه تلفیقی روند طراحی درسی در کشورهای پیشرفته آسیایی و اروپایی و با لحاظ فلسفه تعلیم وتربیت اسلامی، طرح کلی خود را ارائه دادند و شورای عالی آموزش وپرورش طراحی و تولید برنامه درسی ملی کشور را طی شماره ۸/۲۴۰/۱۲۰ مورخ ۴/۲/۸۶ تصویب کرد.

برنامه طرح درس ملی با حمایت هفت کمیته تخصصی تدوین شده است که شامل کمیته های زیر هستند.

۱- کمیته کلیات، اصول ومبانی

۲- کمیته محتوای آموزشی وپرورشی و حوزه های یادگیری

۳- کمیته ساختار، مقاطع، رشته ها و زمان

۴- کمیته میزان اختیارات و کاهش تمرکز

۵- کمیته ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی و راهبردهای یاددهی-یادگیری

۶- کمیته مواد، رسانه ها و محیط یادگیری

۷- کمیته ارزیابی از برنامه درسی ملی و اقتضائات اجرایی

تعریف: برنامه های درسی که در کل کشور و در سطح ملی اجرا می شود و جنبه استانی یا محلی ندارد.برنامه درس ملی سندی است که نقشه کلان برنامه درسی وچهارچوب نظام برنامه ریزی درسی کشور را به منظور تحقق اهداف آموزش وپرورش ایران تعیین و تبیین می نمایدو موجب وحدت و انسجام بخشیدن به کلیه اجزای برنامه ها و نوسازی و بازسازی برنامه های درسی وتربیتی مبتنی بر فلسفه تعلیم وتربیت در نظام جمهوری اسلامی و قانونمند شدن امور برنامه ریزی درسی خواهد شد.

اهداف تدوین برنامه ی درسی ملی:

۱- تعیین رویکرد و اهداف برنامه درسی در سطح نظام آموزشی دوره های تحصیلی و حوزه های یادگیری

۲- تعیین منطق ،جهت گیری و ابعاد هریک از حوزه های یادگیری

۳- تعیین اصول،سیاست ها و فرآیند طراحی و تدوین برنامه درسی

۴- تعیین اصول، سیاست ها و فرایند اجرای برنامه درسی

۵- تعیین اصول، ساست های ناظر بر مواد و منابع آموزشی

۶- تعیین ساختار ، اصول و فرایندهای ارزشیابی و اصلاح برنامه درسی

۷- تعیین و تبیین نظام برنامه ریزی درسی کشور

اجزا و مولفه های برنامه درسی ملی:

الف- مبانی فلسفی و علمی:

ب- اهداف و الگوی هدف گذاری

پ- ساختار،زمان و محتوا (حوزه های یادگیری )

ت- راهبردهای یاددهی-یادگیری

ث- ارزش یابی پیشرفت تحصیلی

ج- فرآیند تولید برنامه ها ،مواد و رسانه های تربیتی

چ- استلزامات و اقتضائات اجرایی

ح- ارزش یابی برنامه درسی ملی و فرآیند اصلاح آن

مبانی در برنامه درسی ملی چه جایگاهی دارد؟

مبانی درس ملی نشأت گرفته از اصول و ارزشهای دین مبین اسلام بوده و از اسناد بالا اتخاذ شده است این مبانی نشان می دهند که در بحث های تعلیم و تربیت چه نگاهی به هستی،انسان ، معرفت انسان ، ارزش ها و جامعه وجود دارد و نظام تعلیم و تربیت به چه سمت و  سویی باید حرکت کند به دیگر عبارت مبانی جهت دهنده کلیه اجزا و عناصر نظام تعلیم و تربیت می باشند.

سه نمونه از دلالت ها و گزاره هایی که در امر برنامه ریزی باید اشاره شود:

۱- هستی واقعیت دارد و خداوند مبداء و غایت هستی است.

۲- انسان موجودی مکلف است و نسبت به تکالیف خود اصالتاً در برابر خداوند و به تبع آن در برابر دیگران مسئولیت دارد.

(آشنا کردن دانش آموزان با حقوق و وظایفشان در برابر خدا و خلق)

۳- منبع همه ارزش ها دین(قرآن و سنت و عقل و فطرت) است و سایر ارزش ها از آن کسب اعتبار می کنند.

رویکرد برنامه درسی ملی ایران عبارت از فطرت گرایی توحیدی است که حاکمیت آن برنامه درسی ملی به معنای زمینه سازی لازم و مناسب جهت شکوفایی فطرت الهی انسان به منظور دست یابی به مراتبی از نفس مطمئنه از طریق درک و استفاده مطلوب از موقعیت در راستای تحقق حیات طیبه است ونگاهی کامل و جامع به انسان و رشد ابعاد جسمانی و روحانی اورا مد نظر دارد.

اصولی که بر طراحی و اجرا و ارزشیابی برنامه های درسی و تربیتی حاکم است:

۱- اصول دین محوری(ارزش های اسلام ناب محمدی(ص))

۲- اصل تقویت هویت ملی

۳- اصل اعتبار نقش محوری معلم و مربی

۴- اصل جامعیت

۵- اصل توجه به تفاوت ها

۶- اصل توازن و تناسب

۷- اصل خودیادگیری مادام العمر

۸- اصل مشارکت و تعامل

هدف تعلیم وتربیت از نگاه برنامه درسی ملی چیست؟ هدف غایی نظام تعلیم و تربیت در جمهوری اسلامی ایران دست یابی متربیان به مراتبی از حیات طیبه است بنابراین تعیین اهداف باید بر اساس ایمان ،علم ، عمل و اخلاق باشد.

سرفصل های محتوای برنامه درسی ملی:

الف- اصول انتخاب و سازماندهی محتوا:

۱- درونی سازی      ۲- ارتباط چندوجهی و یادگیری یک پارچه    ۳- الویت صلاحیت ها و یادگیری های مشترک

۴- تنوع و تعدد منابع،روش ها و فرصت های یادگیری   ۵- درهم تنیدگی   ۶- اهمیت   ۷- اعتبار    ۸- علاقه

۹- سودمندی   ۱۰  قابلیت یادگیری  ۱۱- ارتقای آستانه ی قابلیت اجرا     ۱۲- توالی

ب- صلاحیت ها و یادگیری مشترک:

همه خروجی های آموزش وپرورپ بتوانند به گونه ای به آن دست یافته و در همه حوزه های یادگیری حضور دارندو بین آنها پیوند برقرار کرده و درهمه عناصر برنامه نمود و حضور پیدا می کنند.

پ- حوزه های یادگیری :

تفکر وحکمت – قرآن و معارف اسلامی – زبان و ادبیات فارسی – فرهنگ و هنر – کار و فن آوری-
سلامت و تربیت بدنی -  علوم انسانی و مطالعات اجتماعی – ریاضیات – علوم تجربی – زبان های خارجی-آداب و مهارتهای زندگی.

مهم ترین اصول حاکم بر راهبردهای یاددهی- یادگیری :

۱- کوشش همیارانه        ۲- نقش مهم مدرسه و خانواده در جامعه    ۳- درنظر گرفتن رشد یادگیرنده در ابعاد جسمی،عاطفی، عقلی، اخلاقی معنوی واجتماعی    ۴- براساس عدالت و فرصت های برابر متربیان۵- کمک والدین،اولیای مدرسه و سایر عوامل آموزشی و غیر آموزشی

چگونگی ارزشیابی از پیشرفت تحصیلی:

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید با هدف اصلاح و بهبود عوامل موثر بر فرایند یاددهی-یادگیری انجام شود

نتایج ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید به درک یادگیرنده از نقاط قوت و ضعف خود منجر گردد

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید به گونه ای باشد که موجب یاس نا امیدی و ترس و اضطراب نباشد.

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید به گونه ای باشد که مشارکت مربی،متربیان و والدین در آن لحاظ گردد.

نتایج ارزشیابی پیشرفت تحصیلی با توجه به عناصر تفکر ،ایمان ،علم و اخلاق باید بصورت کمی و کیفی ارائه شوند.

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید با استفاده از منابع مختلف (اسناد روایتی،دوره ای، مشاهده ای، عملکردی،...) صورت بگیرد.

درارزشیابی پیشرفت تحصیلی باید به تفاوت متربیان اعم از فردی،فرهنگی، زبانی ، قومی، مذهبی، جنسیتی توجه شود.

ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در دوره ابتدایی باید به جای تکرار پایه  با  ایجاد فرصت های ویژه و موثر یادگیری برای جبران ضعف های متربی و ارتقای او به پایه بالاتر برنامه ریزی شود.

نگاه درس ملی به مواد و رسانه های آموزشی:

مواد و رسانه های آموزشی کلیه ابزارها و وسایل ارتباطی که برای تحقق اهداف برنامه ها و ارتقای کیفیت آموزش و یادگیری ابداع شده اند و عبارتند از نرم افزارهای آموزشی ،اجسام طبیعی ، شبکه های آموزشی (اینترنت و اینترانت)، کتاب درسی، کتاب کار و...

دربرنامه درس ملی تا ۲۰% از ظرفیت کل برنامه درسی از طراحی ،تولید برنامه ها و مواد و رسانه های آموزشی را بصورت کلی یا جزئی به استانها واگذار می شود. انتظار می رود با این کار حتی محتوا دروس تا حد ممکن بر اساس شرایط بومی و محیطی استانها و بصورت مستقل طراحی و تدریس گردند.

    با توجه به سطح کلان برنامه درسی ملی از معلمان عزیز انتظار می رود با کلیات طرح آشنایی بیشتری پیدا نمایند و با تشکیل کارگروههای تخصصی در سطح مدارس و مناطق به تحلیل محتوا و برنامه دروس در کتابهای درسی حاضر پرداخته و با پیشنهادات سازنده قسمت تجربی طرح را  حمایت نمایند.از متولیان و مسئولین اجرایی آموزش وپرورش نیز انتظار می رود با برپایی جلسات دانش افزایی و دعوت از اساتید برجسته تعلیم وتربیت ،ضرورت تحول بنیادین و تغییرات اساسی و مزیت های پیروی از چهارچوب برنامه درسی را تشریح نمایند . امید است با تفکر و تامل شایسته الگوهای ملی و بومی موفق تولید نماییم و فاصله خود را با کشورهای پیشرفته در عرصه تعلیم وتربیت کمتر نمائیم.

 

  تشکر از آموزگار پایه دوم دبستان یاس نبی سرکار خانم مرضیه عسکری"

                                                                                                            مهرداد شاه محمدیان

درج دیدگاه

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *